आयुष्य जगताना समाजाच काही देण आहे या भावनेतून राजकारण करणारे बोटावर मोजण्याइतकेच नेते शिल्लक उरले आहेत. परंतु एक नाव आहे. ते नाव संपूर्ण महाराष्ट्राला देशाला परिचित असलेल नाव म्हणजेच ज्येष्ठ नेते भिकाजीराव जिजाबा खताळ पाटील (बी.जे. खताळ) उर्फ दादा हे एकमेव नाव आहे. २६ मार्च रोजी वयाची शंभरी पूर्ण करणार आहेत. संगमनेर तालुक्यातील धांदरफळ या छोट्याशी गावी १९१९ मध्ये दादांचा जन्म एका गरीब शेतकरी मराठा कुटुंबात झाला. त्यांच्या पुढाकाराने अनेक सामाजिक संस्था, शासकीय योजना सुरु केली. स्वातंत्र्य सेनानी महाराष्ट्राचे माजी मंत्री असून ‘दादा’ या नावाने परिचित आहेत. महाराष्ट्र राज्याचे पाटबंधारे मंत्री, कॅबिनेट मंत्री,तसेच अन्न आणि नागरी पुरवठा मंत्री होते. उपमुख्यमंत्री, राज्यमंत्री कॅबिनेट मंत्री असा प्रवासाचा पल्ला त्यांनी गाठला. व्यवसायाने वकील होते. मराठा बोर्डिंग,बहुजन शिक्षण समाज, संगमनेर सहकारी साखर कारखाना उभारण्यात त्यांचा महत्वाचा सहभाग आहे. जिल्ह्यातील पाझर तलाव,धरणे त्यांच्या प्रयत्नातून झाले. तालुक्यातील निळवंडे धरण त्यांच्यामुळे मार्गी लागले. दादांबद्दल लिहाव तितकं थोड आहे.१९८५ मध्ये राजकारणातून स्वेच्छेने सेवानिवृत्त झालेल्या महाराष्ट्रातील एक महत्वाचे राजकारणी. ६१ वर्षांच्या काळात त्यांनी जाहीर केले की ही त्यांची शेवटची निवडणूक असेल आणि आतापासून निवडणूक लढवणार नाही. पुन्हा राजकारणाचा दरवाजा ठोठावला नाही. राजकारण सोडल्यानंतर ते योग आणि ध्यान करीत आहेत. आजही या वयात ते दररोज १२ किलोमीटर पायी चालतात. इगतपुरीमध्ये ते ‘विपश्यना केंद्र’ मध्ये जातात. त्यांचे जीवन नैतिकतेवर आणि तत्त्वांवर आधारित आहे. राजकारणात असतानाही, ते वादापासून दूर राहिले. विश्वासार्हता आणि साधी राहणीसाठी प्रसिद्ध आहेत. आज,कॉंग्रेस पक्षाला भ्रष्टाचाराचा शिक्का लागला. प्रामाणिक नेते खूप कमी उरले आहेत. पण दादा खताळ सारख्या नेत्यांनी त्या काळात राजकारणात एक वेगळाच ठसा उमटवला. जे नवीन पिढीला प्रेरणादायी ठरू शकतो. कॉंग्रेसमध्ये काही चांगली मंडळी आहे. उदा: नंदन नीलेकणी ए. के. ऍन्थोनी डॉ. मनमोहन सिंग,चिदंबरम एक राजकारणी म्हणून प्रामाणिक आहेत. आजच्या परिस्थितीत भीष्मचार्य, द्रोणाचार्य, कृपाचार्य, कर्ण आणि इतर अनेक लोक चांगले युद्ध करत असताना महाभारत युद्धाची आठवण झाली. नेहरू कॉंग्रेस आणि इंदिरा गांधी आणि आता सोनिया, यांच्यामध्ये प्रचंड फरक आहे. दादा खताळ यांच्या पिढीची स्वातंत्र्यपूर्व काळाची सुरुवात आहे. दादा खताळ यांनी १९५२ मध्ये संगमनेर मतदारसंघातून महाराष्ट्र विधानसभेची निवडणूक लढवली होती, परंतु ते निवडणुकीत पराभूत झाले. महाराष्ट्र राज्य १ मे १९६० रोजी स्थापन करण्यात आले. तेव्हापासून त्याचे राजकारण विकसित झाले आहे. प्रभावी राज्याच्या साखर सहकारी संस्था आणि राज्यातील ग्रामीण कृषी अर्थव्यवस्था अशा डेअरी आणि भाज्या उत्पादनांचा विपणन, क्रेडिट संघटना इ. सारख्या हजारो इतर सहकारी संस्था पासून जबरदस्त समर्थन मिळाले त्याचा आनंद झाला. केशवराव जेधे, यशवंतराव चव्हाण, शंकरराव चव्हाण आणि विलासराव देशमुख यासारख्या कॉंग्रेस पक्षाचे नेते मराठा / कुणबी समूहातील होते. महाराष्ट्र आणि राष्ट्रीय राजकारणातील प्रचंड उंची असलेले वजनदार नेते शरद पवार याच गटाचे आहेत. आतापर्यंत १८ मुख्यमंत्र्यांपैकी १० (५५%) मराठा आहेत.१९५७ मध्ये झालेल्या पुढील निवडणुका त्यांनी न लढविण्याचा निर्णय घेतला. संयुक्त महाराष्ट्र चळवळीच्या विरोधात कॉंग्रेसने निषेध केल्याचा त्यांचा निर्णय होता. ते संयुक्त महाराष्ट्र एक मजबूत समर्थक होते. त्यांनी काँग्रेस नेतृत्वाला सांगितले की ते स्वत: निवडणुकीला विरोध करणार नाहीत, परंतु त्याच वेळी पक्षाविरोधात काम करणार नाही आणि पक्षाच्या उमेदवाराला पाठिंबा देईल. तत्कालीन १९६२ मध्ये ते महाराष्ट्र विधानसभेवर निवडून आले आणि लगेच मंत्री म्हणून नियुक्त झाले. महाराष्ट्राच्या मंत्रिमंडळात ते १६ वर्षांपेक्षा अधिक काळ राज्यमंत्री होते. या काळात त्यांनी महाराष्ट्र राज्य सरकारमध्ये सहकार राज्य, नियोजन, महसूल इत्यादी राज्य मंत्री म्हणून काम केले आणि नंतर कायदा व न्यायव्यवस्था मंत्री, अन्न व नागरी पुरवठा, सिंचन, पीडब्लूडी इत्यादी पदावर काम केले. मुख्यमंत्री यशवंतराव चव्हाण, मारोतराव कन्नमवार, वसंतराव नाईक, शंकरराव चव्हाण व बॅरिस्टर ए.आर. अंतुले ते अतिशय अभ्यासू मंत्री होते पण त्यांच्या पदांचा त्यांनी कधीच गैरवापर केला नाही. १९८० च्या सार्वत्रिक निवडणुकीत काँग्रेस (आय) संसदेत बहुमत जिंकली आणि इंदिरा गांधी यांच्या नेतृत्वाखाली सत्तेवर आली. महाराष्ट्रात काँग्रेस (आय) सत्तेवर आली आणि बॅरिस्टर ए. आर. अंतुले यांची त्यांच्या नेतृत्वाखाली मुख्यमंत्री म्हणून नियुक्ती झाली. दादा यांना अन्न व नागरी पुरवठा मंत्री म्हणून नियुक्त करण्यात आले. ते मंत्रिमंडळातील सर्वात ज्येष्ठ सदस्य होते. ९१ वर्षांच्या वयात त्यांनी पुस्तके लिहिली. त्यांचे पहिले पुस्तक ‘अंर्तिके दवे’ २०११ मध्ये त्यांच्या ९२ व्या वाढदिवशी प्रकाशित झाले. अनेक चांगली पुस्तके त्यांनी लिहिली आहेत. अंर्तरीच धावे (मराठी), गुलामीगिरी (मराठी); दिंडी लोकशाहिची (मराठी); गांधीजी असते तर…(मराठी); लष्करी विलखिती पाकिस्तान (मराठी); तो येथे थांबला नाही; तो अजूनही नवीन पुस्तकांचे लिखाण अविरत पणे सुरुच आहे. खताळ हे एक बुजुर्ग काँग्रेस नेते आहेत. खताळ-पाटील हे स्वत: एक सामाजिक कार्यकर्ते आणि स्वातंत्र्य सेनानी आहेत. त्यांनी पुणे विद्यापीठातून बॅचलर ऑफ आर्ट्स आणि एलएलबी केले. पुण्यातील आयएलएस लॉ कॉलेजमधून. त्यांनी एक वकील म्हणून करिअरची सुरवात केली. अहमदनगर जिल्ह्यात नव्हे तर महाराष्ट्रातही त्यांनी वकीली केली. ते भारताच्या स्वातंत्र्याच्या चळवळीत सक्रिय सहभागी होते. महात्मा गांधी यांच्या नेतृत्वाखाली असहकार आंदोलनात त्यांनी भाग घेतला. या महिन्यात ते आपल्या आयुष्याची शंभर वर्षे पूर्ण करतील, शताब्दीवर त्यांना दिर्घआयुष्य लाभो अशी अपेक्षा करते. असेच नेते महाराष्ट्राला देशाला लाभो हिच प्रार्थना.
वैदेही ताम्हण
मुख्य संपादक
